Sự phụ thuộc vào xuất khẩu tiểu ngạch trong nhiều năm qua đã tạo ra cả cơ hội lẫn thách thức cho nền kinh tế Việt Nam.Bởi vì quan hệ thương mại giữa Việt Nam và Trung Quốc từ lâu đã gắn liền với sự phát triển của các tỉnh biên giới và ngành nông nghiệp. Để khắc phục các bất cập và hướng tới mục tiêu phát triển bền vững, từ năm 2030, Việt Nam sẽ chính thức chấm dứt xuất khẩu tiểu ngạch sang Trung Quốc. Đây là một quyết định quan trọng, có khả năng làm thay đổi cục diện thương mại giữa hai nước và thúc đẩy cải cách trong nước.
1. Xuất khẩu tiểu ngạch: Vai trò và hạn chế
a. Xuất khẩu tiểu ngạch là gì?
Xuất khẩu tiểu ngạch là hình thức giao thương qua biên giới mà không thông qua hợp đồng thương mại chính thức, thường tập trung vào hàng hóa nông sản và thủy sản. Các giao dịch này chủ yếu diễn ra tại các cửa khẩu phụ, lối mở biên giới giữa hai nước. Hình thức này có các ưu điểm như:
- Thủ tục nhanh gọn: Không yêu cầu giấy tờ phức tạp hay kiểm tra nghiêm ngặt.
- Dễ tiếp cận thị trường: Thích hợp cho các hộ nông dân và doanh nghiệp nhỏ muốn xuất khẩu sang Trung Quốc.
- Chi phí thấp: Không phải chịu nhiều loại thuế và phí như xuất khẩu chính ngạch.
b. Hạn chế của xuất khẩu tiểu ngạch
Mặc dù xuất khẩu tiểu ngạch từng đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy thương mại biên giới, nhưng hình thức này tồn tại nhiều bất cập:
- Chất lượng hàng hóa không đảm bảo: Hàng hóa thường không qua kiểm định kỹ lưỡng, dễ bị từ chối nhập khẩu hoặc bị ép giá.
- Nguy cơ bị phụ thuộc: Thương mại tiểu ngạch chủ yếu dựa vào nhu cầu ngắn hạn của Trung Quốc, dễ dẫn đến tình trạng ùn ứ hoặc mất thị trường đột ngột.
- Cạnh tranh không lành mạnh: Do thiếu kiểm soát chặt chẽ, hàng hóa tiểu ngạch thường bị bán phá giá, gây khó khăn cho các doanh nghiệp làm ăn bài bản.
- Gây thất thu ngân sách: Việc không thu thuế đầy đủ từ xuất khẩu tiểu ngạch làm giảm nguồn thu ngân sách quốc gia.
xem thêm: Vận Chuyển Hàng Tiểu Ngạch Trung Quốc – Việt Nam
2. Tại sao Việt Nam quyết định chấm dứt xuất khẩu tiểu ngạch?
Từ năm 2030, Việt Nam sẽ chính thức ngừng hình thức xuất khẩu tiểu ngạch sang Trung Quốc. Quyết định này không chỉ xuất phát từ yêu cầu nội tại mà còn từ áp lực bên ngoài.
a. Xu hướng quản lý nghiêm ngặt từ Trung Quốc
Trong những năm gần đây, Trung Quốc đã siết chặt kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua biên giới. Các chính sách yêu cầu sản phẩm phải có nguồn gốc rõ ràng, đạt tiêu chuẩn chất lượng và được nhập khẩu qua các kênh chính ngạch. Điều này khiến xuất khẩu tiểu ngạch trở nên không còn phù hợp.
b. Hướng tới chuyên nghiệp hóa thương mại
Việt Nam cần cải thiện hình ảnh hàng hóa trên thị trường quốc tế. Xuất khẩu tiểu ngạch với chất lượng không đồng nhất và thiếu tính bền vững làm ảnh hưởng đến uy tín quốc gia.
c. Đa dạng hóa thị trường xuất khẩu
Việc phụ thuộc vào một thị trường lớn như Trung Quốc tiềm ẩn nhiều rủi ro. Do đó, chấm dứt xuất khẩu tiểu ngạch là cơ hội để Việt Nam mở rộng sang các thị trường khó tính hơn như EU, Nhật Bản, và Hoa Kỳ.
d. Thúc đẩy ngành sản xuất và logistics
Chuyển sang xuất khẩu chính ngạch đòi hỏi các doanh nghiệp đầu tư vào chuỗi giá trị từ sản xuất đến vận chuyển, đóng góp vào sự phát triển toàn diện của ngành logistics trong nước.
xem thêm:Cảnh báo khó khăn trong thanh toán khi xuất khẩu sang thị trường Pakistan
3. Cơ hội từ chuyển đổi sang xuất khẩu chính ngạch
a. Nâng cao giá trị hàng hóa
Xuất khẩu chính ngạch đặt ra những tiêu chuẩn cao hơn về chất lượng sản phẩm, từ khâu sản xuất, thu hoạch, chế biến đến đóng gói. Đây là động lực để nông dân và doanh nghiệp cải tiến công nghệ và quy trình sản xuất, nhằm đảm bảo sản phẩm đáp ứng các yêu cầu khắt khe từ thị trường quốc tế.
- Chất lượng sản phẩm đồng nhất: Các thị trường khó tính như EU, Mỹ, và Nhật Bản đòi hỏi sản phẩm phải đạt chuẩn quốc tế về vệ sinh an toàn thực phẩm, dư lượng thuốc bảo vệ thực vật và điều kiện bảo quản. Điều này thúc đẩy doanh nghiệp áp dụng các tiêu chuẩn như VietGAP, GlobalGAP, hoặc HACCP, từ đó gia tăng giá trị hàng hóa.
- Truy xuất nguồn gốc: Truy xuất nguồn gốc không chỉ là yêu cầu bắt buộc mà còn là một cách để khẳng định uy tín và thương hiệu của hàng hóa Việt Nam. Ví dụ, thanh long Bình Thuận hay xoài cát Hòa Lộc có thể sử dụng hệ thống mã số vùng trồng để tạo niềm tin cho người tiêu dùng quốc tế.
- Mở rộng thị trường tiêu thụ: Các sản phẩm đạt tiêu chuẩn cao không chỉ duy trì chỗ đứng tại Trung Quốc mà còn dễ dàng thâm nhập vào các thị trường có giá trị gia tăng lớn hơn. Chẳng hạn, xuất khẩu gạo Việt Nam đã chuyển hướng từ các thị trường cấp thấp sang các thị trường cao cấp như Nhật Bản, Hàn Quốc, và các nước EU.
b. Hạn chế tình trạng ép giá và ùn ứ
Một trong những bất cập lớn của xuất khẩu tiểu ngạch là tình trạng doanh nghiệp Việt Nam bị ép giá hoặc hàng hóa bị ùn ứ tại cửa khẩu khi phía Trung Quốc thay đổi chính sách hoặc siết chặt kiểm soát biên giới.
- Hợp đồng thương mại rõ ràng: Với xuất khẩu chính ngạch, các giao dịch đều dựa trên hợp đồng thương mại chi tiết, bao gồm các điều khoản về giá cả, số lượng, chất lượng và thời gian giao hàng. Điều này bảo vệ lợi ích của doanh nghiệp Việt Nam trước các biến động bất ngờ từ phía đối tác.
- Ổn định đầu ra: Khi giao thương chính ngạch, các đơn hàng thường được lên kế hoạch dài hạn và có sự cam kết giữa hai bên. Điều này giúp hạn chế tình trạng dư thừa hàng hóa trong mùa vụ, tránh cảnh nông sản bị đổ bỏ vì không tìm được đầu ra.
- Ví dụ thực tế: Trong những năm gần đây, nông sản Việt Nam như vải thiều và thanh long đã chuyển từ xuất khẩu tiểu ngạch sang chính ngạch, giảm đáng kể tình trạng ùn ứ tại cửa khẩu Lạng Sơn, Móng Cái.
c. Phát triển thương hiệu quốc gia
Thương hiệu quốc gia là một yếu tố quan trọng giúp nâng cao giá trị hàng hóa và tăng cường sự hiện diện của Việt Nam trên bản đồ thương mại quốc tế.
- Tạo bản sắc cho sản phẩm: Mỗi loại nông sản Việt Nam đều mang những đặc trưng riêng biệt. Ví dụ, gạo ST25 nổi tiếng với chất lượng hạt gạo thơm ngon, đã giành giải “Gạo ngon nhất thế giới”, hay vải thiều Lục Ngạn được người tiêu dùng đánh giá cao nhờ vị ngọt đậm đà. Xuất khẩu chính ngạch giúp các sản phẩm này tiếp cận thị trường quốc tế một cách bài bản, tạo dựng thương hiệu lâu dài.
- Gia tăng uy tín trên thị trường quốc tế: Khi hàng hóa Việt Nam đáp ứng các tiêu chuẩn cao, chúng sẽ được thị trường toàn cầu công nhận. Điều này không chỉ giúp tăng giá trị sản phẩm mà còn thúc đẩy lòng tin của đối tác nước ngoài đối với các mặt hàng khác của Việt Nam.
- Câu chuyện thành công: Thanh long Việt Nam là một ví dụ điển hình. Từ việc chỉ xuất khẩu tiểu ngạch với giá thấp, nay sản phẩm này đã có mặt tại các siêu thị lớn ở châu Âu và Nhật Bản, được đóng gói và gắn nhãn hiệu “Made in Vietnam”, khẳng định chất lượng và giá trị.
d. Tăng cường thu ngân sách
Xuất khẩu chính ngạch không chỉ mang lại lợi ích cho doanh nghiệp mà còn đóng góp quan trọng vào nguồn thu của nhà nước.
- Minh bạch về thuế và phí: Khi xuất khẩu qua các kênh chính thức, tất cả các giao dịch đều được kiểm soát chặt chẽ bởi cơ quan hải quan và tuân thủ quy định về thuế xuất khẩu. Điều này đảm bảo nguồn thu từ thuế không bị thất thoát như trong hình thức xuất khẩu tiểu ngạch.
- Nguồn thu ổn định từ nông nghiệp: Nông sản là một trong những ngành mũi nhọn của Việt Nam. Khi giá trị hàng hóa tăng lên nhờ xuất khẩu chính ngạch, ngành nông nghiệp sẽ trở thành một nguồn đóng góp tài chính quan trọng hơn cho ngân sách quốc gia.
- Đầu tư tái phát triển: Với nguồn thu tăng lên, Chính phủ có thể tái đầu tư vào hạ tầng nông nghiệp, logistics, và các chương trình hỗ trợ doanh nghiệp, tạo động lực cho phát triển bền vững.
- Ví dụ cụ thể: Năm 2022, xuất khẩu gạo chính ngạch mang về hơn 3 tỷ USD cho Việt Nam, với mức thuế được thu đầy đủ và minh bạch, đóng góp lớn vào ngân sách quốc gia so với giai đoạn trước đó.
xem thêm:Xuất Nhập Khẩu Tiểu Ngạch, Chính Ngạch Là Gì? [T11/2024]
4. Thách thức khi chuyển đổi
a. Nâng cấp chuỗi giá trị sản xuất
Việt Nam cần đầu tư mạnh mẽ vào công nghệ sản xuất, chế biến, và bảo quản để đáp ứng yêu cầu khắt khe của các thị trường quốc tế.
b. Thay đổi tư duy của doanh nghiệp và nông dân
Nhiều doanh nghiệp và nông dân đã quen với cách làm ăn nhỏ lẻ, thiếu kế hoạch dài hạn. Việc thay đổi tư duy để thích ứng với xuất khẩu chính ngạch là một thách thức lớn.
c. Đối mặt với sự cạnh tranh quốc tế
Trên thị trường chính ngạch, hàng hóa Việt Nam phải cạnh tranh gay gắt với các quốc gia có nền nông nghiệp phát triển như Thái Lan, Ấn Độ, và Brazil.
d. Chi phí đầu tư ban đầu cao
Để đạt tiêu chuẩn xuất khẩu chính ngạch, các doanh nghiệp cần đầu tư lớn vào cơ sở hạ tầng, công nghệ, và nguồn nhân lực, gây áp lực tài chính không nhỏ.
5. Giải pháp để thích ứng
a. Xây dựng chuỗi giá trị bền vững
Việc phát triển chuỗi giá trị từ sản xuất đến tiêu thụ là yếu tố then chốt để nâng cao năng suất và chất lượng. Chính phủ cần hỗ trợ nông dân và doanh nghiệp trong việc áp dụng công nghệ hiện đại.
b. Đẩy mạnh hợp tác quốc tế
Việt Nam cần tích cực tham gia các hiệp định thương mại tự do (FTA) để mở rộng thị trường và hưởng lợi từ các ưu đãi thuế quan.
c. Nâng cao năng lực logistics
Phát triển hạ tầng logistics tại các cửa khẩu và cảng biển là điều kiện cần thiết để thúc đẩy xuất khẩu chính ngạch.
d. Tăng cường xúc tiến thương mại
Chính phủ và doanh nghiệp cần tổ chức các hội chợ, triển lãm quốc tế để quảng bá sản phẩm Việt Nam, tìm kiếm đối tác và mở rộng thị trường.
6. Kết luận
Quyết định chấm dứt xuất khẩu tiểu ngạch sang Trung Quốc từ năm 2030 không chỉ là bước ngoặt trong quan hệ thương mại giữa hai nước mà còn là cơ hội để Việt Nam cải thiện chất lượng hàng hóa và phát triển bền vững.
Mặc dù còn nhiều thách thức, việc chuyển đổi này là cần thiết để Việt Nam nâng cao vị thế trên thị trường quốc tế. Với sự đồng hành của Chính phủ, doanh nghiệp, và người nông dân, Việt Nam hoàn toàn có thể tận dụng cơ hội để đưa nền kinh tế bước lên một tầm cao mới.
Liên hệ tư vấn miễn phí
Hotline: 0961296889
Email: marketing@lenguyentst.com.vn
Facebook: www.facebook.com/www.lenguyentst.com.vn
