Phương thức vận tải trong logistics là cách thức vận chuyển hàng hóa từ điểm xuất phát đến điểm đích thông qua các loại hình vận tải như đường bộ, đường sắt, đường biển, đường hàng không hoặc đường ống. Mỗi phương thức có ưu và nhược điểm riêng, và sự lựa chọn sẽ phụ thuộc vào yếu tố như chi phí, thời gian, khối lượng và loại hàng hóa.

Các phương thức vận tải cơ bản gồm có:

• Vận tải đường bộ (xe tải, xe container và các loại xe cơ giới chở hàng hóa…)
• Vận tải đường biển (tàu thủy, container,…)
• Vận tải đường hàng không (chủ yếu là máy bay)
• Vận tải đường sắt (chủ yếu là tàu hỏa)
• Vận tải đa phương thức (kết hợp)

Để tìm hiểu và lựa chọn phương thức vận tải phù hợp với nhu cầu của doanh nghiệp, chúng ta cần xem xét một vài yếu tố để mà các doanh nghiệp cần cân nhắc khi quyết định lựa chọn phương thức vận tải:

• Mỗi loại hàng hóa có tính chất riêng và điều này ảnh hưởng trực tiếp đến sự lựa chọn phương thức vận tải. Hình dung nhé, các mặt hàng có giá trị lớn, dễ hư hỏng kiểu như thực phẩm tươi sống, dược phẩm thường yêu cầu vận tải hàng không để đảm bảo thời gian giao hàng nhanh chóng, đồng thời giảm thiểu rủi ro hư hỏng. Ngược lại, hàng hóa có khối lượng lớn, nặng như máy móc, thiết bị công nghiệp thường được vận chuyển bằng đường biển do chi phí thấp hơn, dù thời gian vận chuyển có thể lâu hơn. Đối với những mặt hàng yêu cầu sự an toàn cao và ít bị ảnh hưởng bởi các yếu tố thời tiết như than đá hoặc khoáng sản, vận tải đường sắt cũng là một lựa chọn phù hợp, đây là một vài đặc điểm vận chuyển hàng hóa tiêu biểu.

• Khoảng cách giữa điểm xuất phát và điểm đến là một yếu tố quan trọng. Đối với vận chuyển quốc tế, các doanh nghiệp thường lựa chọn giữa đường biển và đường hàng không, trong đó đường biển có chi phí thấp nhưng thời gian lâu hơn, còn đường hàng không đắt đỏ nhưng đảm bảo tốc độ. Trong nội địa, đường bộ là lựa chọn phổ biến do khả năng tiếp cận rộng và linh hoạt, đặc biệt cho các khu vực không có hạ tầng đường sắt hoặc cảng biển. Tuy nhiên, với các khu vực có hệ thống đường sắt tốt và cần vận chuyển số lượng lớn, doanh nghiệp có thể cân nhắc vận tải đường sắt để tiết kiệm chi phí.

• Chi phí vận tải là yếu tố quyết định hàng đầu khi lựa chọn phương thức vận tải. Để tối ưu hóa chi phí, doanh nghiệp cần so sánh chi phí của từng phương thức dựa trên nhu cầu cụ thể, ví dụ: đường hàng không chi phí cao hơn nhưng phù hợp cho các lô hàng giá trị cao và cần giao nhanh, trong khi vận tải đa phương thức có thể là giải pháp tiết kiệm hơn cho những tuyến đường phức tạp. Đồng thời, các doanh nghiệp cần xem xét các chi phí phụ phát sinh như phí lưu kho, chi phí vận hành và các khoản phí hải quan khi vận chuyển quốc tế.

• Thời gian giao hàng tùy thuộc vào yêu cầu về thời gian, các doanh nghiệp có thể lựa chọn phương thức vận tải phù hợp. Hàng không là phương thức vận chuyển nhanh nhất, thường phù hợp với những đơn hàng cần gấp hoặc có thời gian lưu trữ ngắn. Đối với hàng hóa không yêu cầu thời gian giao hàng nhanh, các phương thức chi phí thấp hơn như đường biển hoặc đường sắt sẽ là lựa chọn tối ưu để giảm bớt chi phí.

• Phương thức vận tải cần phải thật sự linh hoạt và dễ dàng tích hợp với các quy trình khác trong chuỗi cung ứng của doanh nghiệp. Vận tải đa phương thức là một lựa chọn thông minh khi doanh nghiệp cần vận chuyển qua nhiều loại hình giao thông khác nhau để tối ưu hóa thời gian và chi phí. Ví dụ, hàng hóa có thể được vận chuyển bằng đường biển quốc tế, sau đó chuyển qua đường bộ đến điểm giao cuối cùng.

• Ngày nay, yếu tố pháp lý bền vững cũng được xem trọng trong logistics. Một số doanh nghiệp có thể ưu tiên vận tải đường sắt hoặc đa phương thức nhằm giảm thiểu lượng khí thải carbon. Bên cạnh đó, doanh nghiệp cũng cần tuân thủ các quy định pháp lý của từng quốc gia, đặc biệt là trong vận tải quốc tế, để tránh rủi ro về pháp lý.

• Ưu điểm: của vận tải đường biển là chi phí thấp hơn so với nhiều phương thức khác và khả năng vận chuyển khối lượng lớn. 
• Nhược điểm: thời gian vận chuyển dài hơn, dễ bị ảnh hưởng bởi thời tiết và quy định hải quan, đặc biệt là trong các cảng lớn và quốc tế.

Vận tải hàng không là lựa chọn tối ưu cho các loại hàng hóa yêu cầu thời gian vận chuyển ngắn, giá trị cao, hoặc có tính chất dễ hư hỏng. Đây là phương thức nhanh nhất để di chuyển hàng hóa qua khoảng cách dài, thường được các doanh nghiệp sử dụng cho các mặt hàng nhạy cảm về thời gian. Tuy nhiên, để đảm bảo tính an toàn và tuân thủ quy định pháp luật, việc vận chuyển hàng không cũng cần tuân thủ những quy định cụ thể của Nhà nước về an toàn hàng không, giới hạn loại hàng và đặc điểm đóng gói.

• Hàng hóa giá trị cao

Các mặt hàng như trang sức, đồng hồ, thiết bị điện tử cao cấp (smartphone, máy tính bảng, laptop) và các linh kiện điện tử nhạy cảm (chip, mạch điện tử) thường được vận chuyển qua đường hàng không. Đối với hàng hóa có giá trị lớn, tốc độ giao hàng nhanh và giảm thiểu rủi ro hư hỏng hay mất mát là rất quan trọng. Chính phủ yêu cầu doanh nghiệp phải có biện pháp bảo vệ an ninh chặt chẽ, đóng gói cẩn thận để tránh hư hại và khai báo rõ ràng giá trị hàng hóa trước khi vận chuyển.

• Dược phẩm và thiết bị y tế

Dược phẩm và thiết bị y tế là một trong những nhóm hàng hóa được ưu tiên vận chuyển bằng đường hàng không do yêu cầu về thời gian giao hàng nhanh và điều kiện bảo quản đặc biệt. Các sản phẩm này bao gồm vaccine, thuốc đặc trị, máu và các bộ phận cơ thể, dụng cụ phẫu thuật và thiết bị hỗ trợ sinh mạng. Theo quy định của Nhà nước, doanh nghiệp phải cung cấp giấy tờ chứng nhận chất lượng, kiểm định và tuân thủ các yêu cầu về bảo quản, nhiệt độ, độ ẩm, cũng như phải có sự kiểm tra nghiêm ngặt về vệ sinh để tránh lây nhiễm.

• Thực phẩm tươi sống và dễ hỏng

Các loại thực phẩm tươi sống như cá, thịt, rau quả và hoa tươi được ưu tiên vận chuyển bằng hàng không để duy trì độ tươi ngon và chất lượng. Đường hàng không có lợi thế về thời gian giao hàng nhanh chóng, giảm thiểu rủi ro hàng bị hư hỏng do thời gian vận chuyển dài. Nhà nước yêu cầu doanh nghiệp phải tuân thủ các quy định về bảo quản, đặc biệt là nhiệt độ bảo quản, đóng gói chắc chắn để tránh bị dập nát, và phải kèm theo các chứng nhận về vệ sinh an toàn thực phẩm.

• Tài liệu, chứng từ quan trọng và tài sản bảo mật

Các loại tài liệu quan trọng như hợp đồng quốc tế, tài liệu pháp lý, tài sản bảo mật của các tổ chức hoặc các mẫu nghiên cứu khoa học cũng thường được vận chuyển qua đường hàng không. Các tài liệu này cần được đảm bảo về độ an toàn và giao nhận nhanh chóng. Các quy định của Nhà nước yêu cầu phải đảm bảo tính bảo mật, có phương thức đóng gói an toàn và quy định rõ người nhận để tránh thất thoát thông tin.

• Mẫu nghiên cứu và hàng mẫu

Các mẫu nghiên cứu khoa học (sinh học, địa chất) hoặc các hàng mẫu trong ngành công nghiệp thời trang, điện tử thường cần vận chuyển nhanh chóng để phục vụ cho các hội chợ, hội nghị hoặc thử nghiệm sản phẩm. Đối với các mẫu sinh học, Nhà nước yêu cầu kiểm định an toàn và tuân thủ các quy định vệ sinh để tránh ô nhiễm môi trường. Còn các mẫu công nghiệp yêu cầu bảo quản đặc biệt, đóng gói và dán nhãn chi tiết.

• Các loại hàng hóa nguy hiểm

Một số loại hàng hóa nguy hiểm như hóa chất dễ cháy, bình chứa khí, chất oxy hóa chỉ được phép vận chuyển qua đường hàng không khi đáp ứng đủ các tiêu chuẩn an toàn nghiêm ngặt. Quy định của Nhà nước yêu cầu doanh nghiệp phải đăng ký hàng nguy hiểm, thực hiện kiểm tra và đóng gói chặt chẽ, ghi rõ nhãn hàng nguy hiểm và hướng dẫn xử lý nếu xảy ra sự cố.

Quy định chung khi vận chuyển hàng hóa bằng đường hàng không

Nhà nước có các quy định cụ thể về vận chuyển hàng không, bao gồm:

• Chứng nhận chất lượng và an toàn: Đối với một số hàng hóa đặc biệt, doanh nghiệp cần có giấy chứng nhận kiểm định, chứng nhận y tế, an toàn vệ sinh thực phẩm, hoặc các giấy tờ xác nhận chất lượng khác.
• Quy cách đóng gói: Hàng hóa cần được đóng gói theo tiêu chuẩn an toàn hàng không, có nhãn ghi rõ tính chất đặc biệt (như dễ hỏng, dễ cháy, nguy hiểm, yêu cầu bảo quản lạnh).
• Khai báo và kiểm tra an ninh: Tất cả các hàng hóa đều phải khai báo rõ ràng, và các cơ quan chức năng có quyền kiểm tra để đảm bảo an ninh trong suốt quá trình vận chuyển.

Vận tải đường bộ là lựa chọn tốt cho việc vận chuyển nội địa hoặc những khoảng cách ngắn, giúp giao hàng đến tận nơi với thời gian linh hoạt. Phù hợp cho vận chuyển từ các kho trung tâm đến cửa hàng hoặc điểm phân phối cuối cùng và thường kết hợp với vận tải đường biển hoặc hàng không trong vận tải đa phương thức.

Vận tải đường sắt có lợi ích lớn trong việc vận chuyển hàng hóa nặng, khối lượng lớn với chi phí hợp lý và ít bị ảnh hưởng bởi yếu tố thời tiết. Đây là phương thức an toàn và ổn định, thường được sử dụng để vận chuyển hàng công nghiệp, hàng hóa xuyên quốc gia, hoặc hàng hóa cần bảo quản tốt trong suốt quãng đường dài.

Vận tải đa phương thức là sự kết hợp của nhiều loại hình vận tải để tối ưu hóa chi phí, thời gian và rủi ro cho chuỗi cung ứng. Sử dụng vận tải đa phương thức khi hàng hóa cần đi qua nhiều khu vực địa lý khác nhau, hoặc khi doanh nghiệp muốn tận dụng ưu điểm của từng loại hình vận tải để đạt hiệu quả tốt nhất.

Các công nghệ mới như hệ thống quản lý vận tải (TMS), AI, IoT và blockchain đang được áp dụng để nâng cao hiệu quả. AI giúp tối ưu hóa lộ trình vận chuyển, IoT cho phép theo dõi hàng hóa theo thời gian thực, và blockchain tăng cường tính bảo mật và minh bạch cho chuỗi cung ứng.

Chi phí vận tải bị ảnh hưởng bởi các yếu tố như loại phương tiện, khoảng cách vận chuyển, khối lượng và kích thước hàng hóa, chi phí nhiên liệu, thời gian giao hàng và các loại thuế, phí. Để tối ưu, doanh nghiệp cần lên kế hoạch vận chuyển theo mùa, chọn phương thức phù hợp với tính chất hàng hóa, và hợp tác với các đối tác vận tải lớn để nhận ưu đãi.